Refluks: co to jest i jak wpływa na zdrowie?
Czym jest refluks żołądkowo-przełykowy?
Refluks żołądkowo-przełykowy, znany również jako GERD (Gastroesophageal Reflux Disease), to powszechnie występujące schorzenie, które dotyka znaczną część populacji, szacuje się, że nawet 30% ludzi może doświadczać jego objawów. Istotą tej choroby jest cofanie się kwaśnej treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Zjawisko to jest spowodowane zaburzeniem funkcji dolnego zwieracza przełyku, mięśnia pierścieniowatego, który normalnie działa jak zawór, zapobiegając cofaniu się treści żołądkowej. Kiedy ten zwieracz nie domyka się prawidłowo, kwas solny i inne składniki pokarmu mogą powędrować w górę, podrażniając delikatną błonę śluzową przełyku. Długotrwałe działanie kwasu na ściany przełyku może prowadzić do stanów zapalnych, nadżerek, a w konsekwencji do poważniejszych powikłań. Refluks może wpływać na codzienne funkcjonowanie, powodując dyskomfort i ból, a także negatywnie oddziałując na zdrowie psychiczne pacjentów.
Refluks – co to jest? Typowe i nietypowe objawy
Refluks objawia się na wiele sposobów, które można podzielić na typowe i nietypowe. Do typowe objawy refluksu zalicza się przede wszystkim zgagę, czyli uczucie pieczenia za mostkiem, które może promieniować w kierunku gardła. Często towarzyszy jej cofanie się treści pokarmowej do przełyku i jamy ustnej (tzw. regurgitacje), a także nudności i bóle zlokalizowane w nadbrzuszu. Jednakże, choroba refluksowa przełyku może manifestować się również w sposób mniej oczywisty. Do nietypowe objawy mogą należeć chrypka, uporczywy, suchy kaszel, ból w klatce piersiowej, który może być mylony z objawami chorób serca, a nawet świszczący oddech czy nawracające zapalenie zatok. Ważne jest, aby zwrócić uwagę na tzw. objawy alarmowe, które wymagają pilnej konsultacji lekarskiej. Należą do nich: trudności w połykaniu (dysfagia), ból podczas połykania, niezamierzona utrata masy ciała, a także krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego, które może objawiać się jako fusowate wymioty lub smoliste stolce.
Przyczyny refluksu żołądkowo-przełykowego
Główne przyczyny refluksu: zwieracz i styl życia
Podstawową przyczyną refluksu żołądkowo-przełykowego jest dysfunkcja dolnego zwieracza przełyku. Ten mięsień pierścieniowy, który znajduje się na połączeniu przełyku z żołądkiem, w normalnych warunkach powinien być ściśle zamknięty, zapobiegając cofaniu się kwaśnej treści żołądkowej. Kiedy jego napięcie jest osłabione lub zwieracz otwiera się nieprawidłowo, dochodzi do cofania się treści pokarmowej. Jednakże, na dysfunkcję zwieracza i rozwój refluksu znaczący wpływ ma również styl życia. Spożywanie obfitych, tłustych, pikantnych potraw, a także alkoholu i kawy, może rozluźniać dolny zwieracz przełyku i zwiększać produkcję kwasu żołądkowego. Palenie papierosów również negatywnie wpływa na funkcję zwieracza. Dodatkowo, nadmierna masa ciała, zwłaszcza tkanka tłuszczowa w obrębie jamy brzusznej, wywiera ucisk na żołądek, ułatwiając cofanie się treści. Objawy refluksu mogą nasilać się w pozycji leżącej, podczas pochylania się lub parcia, co wynika z działania siły grawitacji i zwiększonego ciśnienia w jamie brzusznej.
Czynniki predysponujące i wpływ leków
Oprócz głównych przyczyn związanych ze zwieraczem i stylem życia, istnieje szereg czynników predysponujących, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju refluksu żołądkowo-przełykowego. Do najczęstszych należą: otyłość, która zwiększa ciśnienie w jamie brzusznej, ciąża, gdzie zmiany hormonalne i ucisk płodu mogą wpływać na funkcję zwieracza, a także obecność przepukliny rozworu przełykowego, czyli stanu, w którym część żołądka przesuwa się do klatki piersiowej przez otwór w przeponie. Choroby takie jak cukrzyca czy twardzina układowa również mogą predysponować do refluksu. Co więcej, niektóre leki mogą obniżać ciśnienie w dolnej części przełyku, tym samym ułatwiając jego cofanie. Do tej grupy należą między innymi doustne środki antykoncepcyjne, azotany stosowane w leczeniu chorób serca, a także blokery kanału wapniowego. Również stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) może podrażniać błonę śluzową żołądka i przełyku.
Leczenie choroby refluksowej przełyku
Podstawowe leczenie refluksu: leki i dieta
Leczenie choroby refluksowej przełyku opiera się na połączeniu farmakoterapii i modyfikacji diety. Głównym celem leczenia jest zmniejszenie produkcji kwasu żołądkowego oraz ochrona błony śluzowej przełyku. W tym celu najczęściej stosuje się leki hamujące wydzielanie kwasu żołądkowego, takie jak inhibitory pompy protonowej (IPP), np. omeprazol, pantoprazol, lansoprazol. Dostępne są również leki starszej generacji, jak ranitydyna czy famotydyna, które również redukują kwasowość. Szybką, choć krótkotrwałą ulgę przynoszą leki zobojętniające (np. zawierające sole wapnia, magnezu, glinu) oraz alginiany, które tworzą warstwę ochronną na powierzchni treści żołądkowej. Kluczową rolę odgrywa również odpowiednia dieta. Należy unikać pokarmów tłustych, smażonych, pikantnych, kwaśnych, a także napojów gazowanych, mocnej kawy, herbaty i alkoholu. Zaleca się spożywanie mniejszych posiłków, ale częściej.
Zmiany stylu życia kluczowe w leczeniu refluksu
Oprócz farmakoterapii i modyfikacji diety, zmiany stylu życia stanowią fundament skutecznego leczenia choroby refluksowej przełyku. Jednym z najważniejszych kroków jest redukcja masy ciała, jeśli występuje nadwaga lub otyłość, ponieważ nadmierna tkanka tłuszczowa w obrębie jamy brzusznej zwiększa ciśnienie w żołądku. Istotne jest również zaprzestanie palenia papierosów, które osłabia dolny zwieracz przełyku. Zaleca się unikanie jedzenia na 2-3 godziny przed snem, aby zapobiec cofaniu się treści pokarmowej w pozycji leżącej. Dodatkowo, uniesienie wezgłowia łóżka o około 15-20 cm (np. poprzez podłożenie pod nogi łóżka klinów lub zastosowanie dodatkowej poduszki) może pomóc w grawitacyjnym odpływie treści żołądkowej z przełyku. Warto również unikać noszenia obcisłej odzieży w pasie i sytuacji prowokujących wzrost ciśnienia w jamie brzusznej, takich jak forsowne ćwiczenia czy dźwiganie.
Powikłania nieleczonej choroby refluksowej
Nieleczona choroba refluksowa przełyku może prowadzić do szeregu poważnych powikłań, które znacząco wpływają na jakość życia i mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia. Długotrwałe narażenie błony śluzowej przełyku na działanie kwaśnej treści żołądkowej może skutkować rozwojem przełyku Barretta, który jest stanem przedrakowym i znacząco zwiększa ryzyko rozwoju raka gruczołowego przełyku. Innym częstym powikłaniem są zwężenia przełyku, spowodowane tworzeniem się blizn po przewlekłym zapaleniu i nadżerkach, co utrudnia połykanie pokarmów stałych. Mogą pojawić się również owrzodzenia przełyku, które mogą prowadzić do krwawień, manifestujących się jako fusowate wymioty lub smoliste stolce. W skrajnych przypadkach może dojść nawet do przedziurawienia przełyku, co jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia wymagającym natychmiastowej interwencji chirurgicznej. Objawy refluksu mogą być mylone z chorobami serca, dlatego ważna jest prawidłowa diagnostyka różnicowa.
Diagnostyka i konsultacja lekarska
W przypadku występowania objawów sugerujących chorobę refluksową przełyku, konsultacja lekarska jest niezbędna do postawienia prawidłowej diagnozy i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Diagnostyka może obejmować szereg badań, w zależności od nasilenia objawów i podejrzeń lekarza. Podstawowym badaniem jest zazwyczaj gastroskopia, która pozwala na bezpośrednią ocenę stanu błony śluzowej przełyku, żołądka i dwunastnicy, identyfikację zapalenia, nadżerek, owrzodzeń czy zmian typu przełyku Barretta. W celu obiektywnej oceny refluksu stosuje się również 24-godzinne monitorowanie pH w przełyku, które mierzy częstość i czas trwania epizodów cofania się kwaśnej treści, oraz pomiar impedancji przełykowej, który pozwala wykryć zarówno refluksy kwaśne, jak i niekwaśne. Czasami wykonuje się również RTG z kontrastem lub manometrię przełyku, aby ocenić motorykę przełyku. W przypadku kobiet w ciąży, podstawą leczenia jest modyfikacja stylu życia, a leki powinny być stosowane po konsultacji z lekarzem.
Jeśli szukasz ciekawych, angażujących artykułów, które poruszają różnorodne kwestie i dostarczają wartościowych treści – z przyjemnością je dla Ciebie stworzę. Pisanie jest dla mnie misją, która pozwala przekazywać coś wartościowego, zmieniać perspektywy i wzbogacać codzienność moich czytelników.